Κάθε λαός σεμνύνεται για τους όποιους μεγάλους μυσταγωγούς της Τέχνης του. και τους ηρωικούς πρωταγωνιστές της ελευθερίας του. Οι Γερμανοί, ανάμεσα από το πλήθος των μεγάλων πρωτουργών του πολιτισμού τους, είναι ιδιαίτερα υπερήφανοι για τρεις μεγάλους όσο και κλασικούς δημιουργούς: το Λούθηρο, το Γκαίτε και το Σίλλερ. Ιδιαίτερα συγκινεί και συνενώνει ολόκληρο το λαό τους το δίδυμο των μεγάλων ποιητών, Γκαίτε και Σίλλερ. Η ανέφελη και στενή φιλία των δύο τούτων ανδρών, τόσο διαφορετικών στο χαρακτήρα και στην τέχνη, συνετέλεσε στην αμοιβαία επίδραση και γονιμοποίηση της εμπνεύσεώς τους.

      Από τον πρώτο σχεδόν καιρό της γνωριμίας του Σίλλερ με το Γκαίτε (1792) εγκαινιάστηκε μια σειρά ανταλλαγής επιστολών, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Ώρες», που εξέδιδε ο Σίλλερ, και τις αναδημοσίευσε σε σώμα ο Γκαίτε το 1828/29. Από τις επιστολές εκείνες εξελίχθηκε μια τόσο γνήσια, ανέφελη και ζεστή φιλία, ώστε κάποιοι να τη θεωρούν ως το μοναδικό δείγμα τέλειας φιλίας, όπως την ανέλυσε θεωρητικά ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» ἢ την περιγράφει ὁ Μισέλ Μονταίνι στο σχετικό δοκίμιό του, παρά το ότι ο Αριστοτέλης τελικά αναφωνεί: «ώ φίλοι μου, δεν υπάρχει κανένας τέλειος φίλος!».

      Στη δεύτερη επιστολή του Σίλλερ (Αύγουστος 1794) διαβάζουμε: «. . . Σεις έχετε να κυβερνήσετε ένα βασίλειο, εγώ όμως μια οικογένεια κάμποσων εννοιών, τις οποίες ευχαρίστως θα ήθελα να επεκτείνω φτιάχνοντας έναν μικρό κόσμο». Έτσι, μολονότι ο Σίλλερ ζούσε για αρκετά χρόνια με κλονισμένη την υγεία του (πέθανε από φυματίωση σε ηλικία 46 ετών), δεν έπαυσε από ηλικίας 20 ετών, όταν έγραψε το πρώτο του δράμα «Ληστές», που του χάρισε αιφνιδίως μεγάλη φήμη, να γράφει μέχρι που ο θάνατος τον βρήκε (να συνθέτει το δράμα του «Δημήτριος», που γι’ αυτό έμεινε ημιτελές). Ποιος είναι λοιπόν αυτός ο «μικρός κόσμος», που ήθελε να πλάσει ο ποιητής-φιλόσοφος Σίλλερ;

      Ο Σίλλερ ως ποιητής και φιλόσοφος είναι αυτοδίδακτος. Οι μοναδικές σπουδές του τον είχαν αναδείξει σε στρατιωτικό γιατρό. Και σπούδασε Ιατρική ως φοιτητής της βασιλικής στρατιωτικής σχολής της Βυρτεμβέργης μόνο και μόνο για να αποφύγει το επάγγελμα του πολεμιστή ή του βασιλικού αξιωματικού, όπως το επιθυμούσε ο Εκλέκτορας της χώρας Karl Eugen. Ο σπουδαστής Σίλλερ διάβαζε κρυφά Λογοτεχνία και Φιλοσοφία και προσπαθούσε να ξεκαθαρίσει μέσα του τα σημεία του εγκόσμιου προσανατολισμού του. Ο Σίλλερ μόλις είχε συμπληρώσει τα είκοσι χρόνια της ζωής του, όταν έβλεπε να παίζεται το πρώτο του δράμα («Ληστές») στο κρατικό θέατρο του Μανχάιμ! Στο έργο αυτό ο Σίλλερ χάραζε το δρόμο, που ήθελε να πορευθεί ως δημιουργός: να αποκτήσει γνώσεις και μέσα απ’ αυτές να κατακτήσει την ελευθερία του για να πράττει κατά συνείδηση το αγαθό, το υψηλό και το ωραίο.

        Τις γνώσεις για το θέατρο τις απέκτησε μελετώντας και αναλύοντας έργα: των μεγάλων δραματουργών της ελληνικής Αρχαιότητας, του Σαίξπηρ, του Ρακίνα και των συμπατριωτών του οπαδών των κινημάτων του Διαφωτισμού, της «Θύελλας και Ορμής» και του Ρομαντισμού, (Κλάιστ, Κλόπστοκ, Λέσσιγκ, κ. α΄). Στον φιλοσοφικό του προσανατολισμό τον βοήθησαν τα έργα των: Ρουσώ, Λάιμπνιτς, Βολφ, Β. Χούμπολντ, του Λέσσιγκ και των μεγάλων φιλοσόφων του γερμανικού ιδεαλισμού (Φίχτε, Σέλλιγκ, Εγέλου και Καντ).

       Η σκέψη του Σίλλερ ωριμάζοντας προσανατολίζεται σταθερά στην πρακτική φιλοσοφία, τη φιλοσοφία του πολιτισμού και την Αισθητική. Και συνταιριασμένη σε δίδυμη σχέση  με την ποιητική του δημιουργία μάς έδωσε μια σειρά (10) υπέροχων δραμάτων και μια μεγαλύτερη σειρά φιλοσοφικών επιστολών, δοκιμίων και πραγματειών. Ο μελετητής του έργου του Σίλλερ ανακαλύπτει μια θαυμάσια όσμωση θεωρίας και πράξης, καθήκοντος και συμπάθειας, χάριτος και αξιοπρέπειας, αναγκαιότητας και ελευθερίας, φύσεως και νόμου, ζωής και Τέχνης. Η συγχώνευση αυτή, που ενισχύει τον άνθρωπο στην πορεία του προς ελευθερίαν, εκδηλώνεται μέσα από την ευεξία της ορμής του προς το παιγνίδι για τη σύζευξη της μορφής με το λόγο. Γιατί μόνον έτσι αυτή η ορμή τον βοηθεί να γίνει τέλειος άνθρωπος, και θα συστήσει τότε μιαν ενότητα ανάμεσα στην αισθητικότητα και το λόγο.

       Η ορμή για παιγνίδι είναι έμφυτη στην ηθική φύση του ανθρώπου. Με την καλλιέργεια αυτής της ορμής αφυπνίζονται οι δημιουργικές καταβολές του ανθρώπου, οι οποίες τον αξιώνουν να γίνει μορφοποιός της ύλης, των ήχων και της κίνησης. Ως τέτοιος μορφοποιός ο άνθρωπος αναπτύσσει συνακόλουθα τη λογική του και δημιουργεί τις τέχνες με αποκορύφωση τις ελεύθερες τέχνες. Μ’ αυτές εναρμονίζεται η διαφορετικότητα των εκδηλώσεων του ανθρώπου και δημιουργείται ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός αποτελεί σύνδεση της ζωής με την Τέχνη. Στη 15η επιστολή του φιλοσοφικού του δοκιμίου «Για την αισθητική αγωγή του ανθρώπου» διαβάζουμε: «Ο ἀνθρωπος είναι άνθρωπος με πλήρη σημασία της λέξεως εκεί όπου παίζει».

        Όμως το αισθητικό παιγνίδι, που είναι απαλλαγμένο από την αγωνία και το πάθος, από τον παραλυτικό φόβο στις ακρώρειες της έμπνευσης και στη άβυσσο της πλαστικότητας, και διακρίνεται από την άνεση της ρέμβης και το θάλπος του ονείρου, έχει να κάμει με τη σοβαρότητα του περιεχομένου και την αρχιτεκτονική της μορφής. Το κάλλος από την αρμονική συζυγία τούτων αποδίδει μια ζώσα μορφή στον αιθέρα της ελευθερίας. Γιατί το κάλλος επ’ ουδενί είναι χρησιμοθηρικό ή ωφελιμιστικό, αλλιώς θα αυτοαναιρούνταν.΄

    Ετσι η ωραιότητα από τη μια με την αισθητή φύση και από την άλλη με τον αιθέριο κόσμο του λόγου γίνεται έκφραση μιας ιδέας. Και η ιδέα αυτή ως ύψιστη σκέψη, ως μια βούληση «πέρα από το χρόνο και το χώρο. υφαίνει τη ζωή μας». Το ποίημα του Σίλλερ «Τα λόγια της πίστης» αποτελεί το φιλοσοφικό του μανιφέστο για τη ζωή και τη δημιουργία, το σύμβολο πίστεως για την αισθητιική του θεωρία:

 Τα λόγια της πίστης

 Τραγουδάω τρεις λέξεις με νόημα,

που ο καθένας μπορεί να τις μάθει·

της γλώσσας δεν είναι μολόημα,

στης καρδιάς αντηχούνε τα βάθη.

Την πίστη σ’ αυτές όποιος χάνει,

τη ζωή του αχρείαστη κάνει.

                * * *

Αρετή! που δεν είν’ άδειος ήχος,

και μπορεί, ο καθείς στη ζωή του

αν σκοντάψει, να γίνει το τείχος,

να φρουρεί θεϊκή την ψυχή του.

Κι ό,τι ο νους των σοφών δε θωρεί,

ο καλός να το βλέπει μπορεί.

                   * * *

Λευτεριά! τ’ ανθρώπου είν’ η μοίρα,

ειδ’ αλλιώς θα γεννιόταν δεμένος.

Μη γελιέστε απ’ της πλέμπας τη γύρα,

των ταγών τις ψευτιές και το μένος!

Ο σκλάβος που χτυπάει και γκρεμίζει,

να χαρεί λευτεριά, σας φοβίζει;

                  * * *

Κι ο Θεός! μια βούληση που μένει,

κι όταν κείνη των θνητών θα σαλέψει.

Πέρα από χρόνο και χώρο υφαίνει

τη ζωή μας μια ύψιστη σκέψη.

Κι όσο κυκλοφορεί αιώνιο ρεύμα,

ήρεμο στις αλλαγές μένει το πνεύμα.

                   * * *

Τρεις λέξεις στο νου σας κρατήστε,

και φυτέψτε από στόμα σε στόμα,

για δεν έρχονται απέξω, κι αφήστε

της ψυχής να τις βλέπει το όμμα.

Του θνητού την τιμή δεν αρπάζουν,

αν σε λέξεις πιστεύει π’ αξιάζουν».

                            (Απόδοση Δ.Γ.Γ.)

       Στο ποίημα αυτό, που εκφράζει αλήθειες του Φυσικού Δικαίου, εξυφαίνεται το αρχέγονο βίωμα του ποιητή για το νόημα της ελευθερίας και του υπεραισθητού καθορισμού της. «Ελευθέρους αφήκε πάντας ο θεός· ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκε» είχε αποφανθεί, λίγο μετά από τον Αντιφώντα τον Ραμνούσιο, τον τέταρτο κι όλας αιώνα, ο Ελεάτης κυνικός φιλόσοφος και μαθητής του Γοργία, ο Αλκιδάμας. Ενώ η φυσική πραγματικότητα διέπεται από τους νόμους της αιτιότητας (της Τύχης, της Ειμαρμένης, της παροδικότητας μέσα από την διελκυστίνδα γένεσης-φθοράς, από την πολυάγκιστρη εξάρτηση του πνεύματος από τα φθαρτά σώματα και την παντοδυναμία του θανάτου) και φαίνεται να αναιρεί την πίστη στη δυνατότητα της ελευθερίας, ο ποιητής Σίλλερ αναζητεί μιαν ασφαλή βάση για την πίστη του, για την ουσία, τους νόμους και τις μορφές εκφάνσεως του Ωραίου. Και βρίσκει αυτή τη βάση στις σχέσεις αλληλεξάρτησης του Ωραίου, του Αγαθού και του Αληθινού. Έτσι θα ξεπεράσει την απειλή της εποχής του για την απολυτοποίηση της φυσικής και υλιστικής αιτιότητας και την άρνηση μιας ανώτερης απόλυτης διάστασης.

      Ο Σίλλερ στην πραγματεία του «Περί χάριτος και αξιοπρεπείας» (1793) ανέπτυξε με ποιο τρόπο διαμορφώνεται η ηθική βούληση του ανθρώπου, που αφού διαπεράσει ολόκληρη την ουσία του, η ηθικότητα θα γίνει δεύτερη φύση του. Όταν η ηθικότητα αυτή αφεθεί πάνω στις φυσικές δυνάμεις του ανθρώπου, τότε η φύση του μεταβάλλεται σε ελεύθερο αυτουργό της ηθικότητας. Εδώ αναπτύσσεται η αρμονία σώματος και ψυχής και το άτομο τελειούται σε «ωραία ψυχή», μια ολοκληρωμένη ενότητα ηθικής προσωπικότητας. Την κατάσταση αυτή ο Σίλλερ την ονομάζει «χάρη». Η γνησιότητα της «ωραίας ψυχής» και η ηθική της «χάρη» αποδεικνύονται σε στιγμές, στις οποίες είναι εκτεθειμένη κάθε ανθρώπινη ύπαρξη και στις οποίες η απαίτηση του ηθικού καθήκοντος εναντιώνεται στις ορμές και τα ένστικτα της φυσικής αισθητικότητας. Σ’ αυτές τις στιγμές σώζεται ο ηθικός χαρακτήρας αντιπροτάσσοντας την «αξιοπρέπεια», όπως αυτή υπαγορεύεται από την ηθική προστακτική της συνείδησης.